Sao Hỏa, thường được biết đến với cái tên Hành tinh Đỏ, là một trong những hành tinh đã thu hút sự quan tâm của con người từ thời cổ đại. Với hàng chục sứ mệnh không gian đã và đang được thực hiện, Sao Hỏa không chỉ là một đối tượng nghiên cứu khoa học mà còn là điểm đến tiềm năng cho những chuyến bay có người lái trong tương lai.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn những thông tin đầy đủ và trả lời các câu hỏi thường gặp về hành tinh thú vị này. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về Sao Hỏa và những bí ẩn chưa được khám phá của nó.
Những điều cần biết về Sao Hỏa
- Loại hành tinh: Hành tinh đất đá
- Bán kính: 3.396 km
- Khối lượng: 6,417 × 10^23 kg
- Điểm viễn nhật: 249,2 triệu km (154,9 triệu dặm)
- Điểm cận nhật: 206,6 triệu km (128,4 triệu dặm)
- Khoảng cách trung bình từ Trái đất: 225 triệu km (140 triệu dặm)
- Nhiệt độ bề mặt: Từ −143 °C đến 35 °C (tương đương -226 °F đến 95 °F)
- Độ dài ngày mặt trời: 24 giờ 39 phút 35 giây
- Độ dài ngày thiên văn: 24 giờ 37 phút 22 giây
- Độ dài năm: 686 ngày Trái Đất
- Tuổi: 4,503 tỷ năm
- Tên gọi: Theo tên vị thần chiến tranh La Mã
Kích thước của Sao Hỏa
Sao Hỏa, thường được biết đến với biệt danh “Hành tinh Đỏ,” là hành tinh nhỏ thứ hai trong Hệ Mặt Trời, chỉ sau Sao Thủy về kích thước. Với đường kính khoảng 6.792 km (4.220 dặm), Sao Hỏa có kích thước khiêm tốn so với Trái Đất. Để đặt nó vào quy mô so sánh, nếu bạn có thể di chuyển vòng quanh xích đạo của Sao Hỏa với tốc độ 100 km/giờ (khoảng 62 dặm/giờ), bạn sẽ mất khoảng chín ngày để hoàn thành một vòng quanh hành tinh.
So với Trái Đất, Sao Hỏa chỉ có kích thước bằng khoảng một nửa. Trái Đất có đường kính là 12.742 km (7.917 dặm). Điều này đặt Sao Hỏa ở một vị trí khiêm tốn hơn nhiều so với hành tinh chúng ta. Thêm vào đó, Sao Hỏa cũng chỉ lớn hơn Mặt Trăng của chúng ta khoảng hai lần, với Mặt Trăng có đường kính là 3.474 km (2.158 dặm). Những số liệu này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về quy mô của các thiên thể trong hệ mặt trời mà còn nhấn mạnh sự khác biệt rõ rệt giữa các hành tinh.
Sao Hỏa được cấu tạo như thế nào?
Sao Hỏa là một hành tinh đất đá giống như Sao Thủy, Sao Kim và Trái Đất. Cùng khám phá những đặc tính vật lý của hành tinh này.
Sự hình thành của Sao Hỏa
Sao Hỏa hình thành cùng với các hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời. Khoảng 4,6 tỷ năm trước, một đám mây khí và bụi khổng lồ sụp đổ dưới tác động của lực hấp dẫn, tạo thành một đĩa tiền hành tinh. Trong đĩa này, các hành tinh đá như Sao Hỏa, Trái Đất, Sao Kim, và Sao Thủy hình thành ở phần trong, nơi nhiệt độ cao hơn. Ngược lại, các hành tinh khí khổng lồ như Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương, và Sao Hải Vương định cư ở phần ngoài của hệ.
Trong quá trình hình thành, Sao Hỏa trải qua nhiều va chạm và tích tụ vật chất, cuối cùng phát triển thành hành tinh với ba lớp chính: lõi, lớp phủ và vỏ. Va chạm thường xuyên với các thiên thể nhỏ đã góp phần tạo nên bề mặt đá bazan với các miệng núi lửa và những đặc điểm địa chất đặc trưng.
Cấu tạo của Sao Hỏa
Sao Hỏa có cấu trúc ba lớp gồm lõi, lớp phủ và vỏ, tương tự như Trái Đất:
- Lõi trung tâm: Lõi của Sao Hỏa chủ yếu gồm sắt, niken và lưu huỳnh, với đường kính ước tính khoảng 1.500–2.100 km. Nhiệt độ trong lõi có thể đạt đến 1.500°C, nhưng phần lớn lõi vẫn ở trạng thái rắn.
- Lớp phủ: Bao quanh lõi là lớp phủ đá giàu các khoáng chất silicat như olivin và pyroxene. Độ dày lớp phủ ước tính khoảng 1.500 km, tạo nên phần lớn cấu trúc bên trong của hành tinh.
- Lớp vỏ: Lớp vỏ mỏng bên ngoài, dày khoảng 50 km, chủ yếu chứa sắt, nhôm, canxi, kali và magiê. Các khoáng chất này góp phần tạo nên bề mặt đá bazan với sắc đỏ đặc trưng do oxit sắt.
Những lớp này tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau, tạo nên các đặc điểm địa chất và địa lý độc đáo của Sao Hỏa.
Bề mặt của Sao Hỏa
Bề mặt Sao Hỏa được hình thành chủ yếu từ đá bazan, tạo nên địa hình độc đáo. Hàm lượng oxit sắt cao trong đất khiến hành tinh này có màu đỏ đặc trưng.
Hành tinh Đỏ có những đặc điểm bề mặt giống Trái Đất như:
- Thung lũng: Valles Marineris là hệ thống thung lũng lớn nhất, dài hơn 4.000 km, rộng đến 200 km, và sâu tới 7 km.
- Sa mạc: Bề mặt khô cằn chứa nhiều cát, sỏi, và bụi mịn tạo nên cảnh quan sa mạc rộng lớn.
- Núi: Olympus Mons là ngọn núi lửa lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, cao tới 21 km, rộng hơn 600 km.
- Chỏm băng cực: Sao Hỏa có hai chỏm băng vĩnh cửu ở cực Bắc và cực Nam, chủ yếu làm từ nước và carbon dioxide đóng băng.
Các đồng bằng châu thổ sông và dấu tích của hồ cổ xưa cho thấy Sao Hỏa từng có nước lỏng trên bề mặt, mang đến manh mối về khả năng sự sống tồn tại trong quá khứ.
Khí quyển Sao Hỏa
Khí quyển Sao Hỏa mỏng hơn rất nhiều so với Trái Đất, với áp suất chỉ bằng 0,6% áp suất khí quyển Trái Đất. Nó chứa khoảng 95% carbon dioxide, 2,7% nitơ và 1,6% argon, trong khi khí quyển Trái Đất giàu nitơ và oxy. Sự thiếu hụt oxy cùng áp suất thấp khiến con người không thể thở được trên hành tinh này.
Nhiệt độ bề mặt thấp, cùng với khí quyển mỏng, tạo ra những điều kiện thời tiết khắc nghiệt, thường xuyên xuất hiện bão bụi khổng lồ kéo dài nhiều tháng.
Tuy nhiên, một bước đột phá đã diễn ra vào tháng 4 năm 2021 khi tàu thăm dò Perseverance của NASA chuyển đổi thành công carbon dioxide trong khí quyển thành oxy. Công nghệ này mở ra khả năng tạo nguồn không khí cho phi hành gia trong tương lai, góp phần quan trọng vào các kế hoạch thám hiểm Sao Hỏa.
Chu kỳ quỹ đạo và chu kỳ quay của Sao Hỏa
Mỗi hành tinh trong Hệ Mặt Trời có chu kỳ quỹ đạo riêng (quyết định độ dài của năm) và chu kỳ quay (quyết định độ dài ngày đêm). Hãy xem xét tốc độ quay và quỹ đạo của Sao Hỏa xung quanh Mặt Trời và quanh trục của nó.
Một năm trên Sao Hỏa kéo dài bao lâu?
Vì nằm xa hơn so với Trái Đất, Sao Hỏa mất nhiều thời gian hơn để hoàn thành một vòng quanh Mặt Trời. Điều này khiến một năm trên Sao Hỏa kéo dài đến khoảng 687 ngày theo lịch Trái Đất, tương đương 1,88 năm Trái Đất.
Thời gian quỹ đạo dài hơn này làm cho các mùa trên Sao Hỏa cũng kéo dài hơn, tạo ra những khoảng thời gian mùa xuân, hạ, thu, và đông khác biệt so với Trái Đất. Khi lên kế hoạch cho các sứ mệnh thám hiểm Sao Hỏa, các nhà khoa học và kỹ sư phải tính toán cẩn thận đến chu kỳ này để đảm bảo rằng các nhiệm vụ được thực hiện hiệu quả và an toàn. Sự khác biệt trong quỹ đạo và thời gian này đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu thêm về Hành tinh Đỏ và hoạch định chiến lược thám hiểm trong tương lai.
Một ngày trên Sao Hỏa kéo dài bao lâu?
Sao Hỏa quay quanh trục của nó với tốc độ gần giống Trái Đất, nên chu kỳ ngày đêm trên cả hai hành tinh khá tương đồng. Trên Sao Hỏa, một ngày (được gọi là sol) kéo dài 24 giờ 39 phút, chỉ dài hơn một ngày trên Trái Đất 39 phút.
Sự tương đồng này mang lại sự thuận tiện cho việc nghiên cứu Sao Hỏa từ góc nhìn khoa học, giúp các nhà khoa học dễ dàng hơn trong việc so sánh và lập kế hoạch cho các hoạt động thám hiểm. Tuy nhiên, sự khác biệt nhỏ về thời gian này vẫn tạo nên những điều đặc trưng riêng cho nhịp sống của Hành tinh Đỏ. Với một chu kỳ ngày chỉ dài hơn Trái Đất một chút, các nhà thám hiểm tương lai có thể nhanh chóng thích nghi với nhịp sinh học khi đặt chân đến hành tinh này.
Sao Hỏa có mùa không?
Như bạn đã biết, mùa trên các hành tinh được tạo ra bởi độ nghiêng của trục quay. Trục của Sao Hỏa nghiêng 25,2°, rất gần với độ nghiêng 23,5° của Trái Đất, nên hành tinh Đỏ có bốn mùa: xuân, hạ, thu và đông. Tuy nhiên, mỗi mùa trên Sao Hỏa kéo dài gấp đôi so với trên Trái Đất vì Sao Hỏa mất gần hai năm Trái Đất để hoàn thành một vòng quỹ đạo quanh Mặt Trời. Dù không có sự đa dạng về hệ sinh thái như Trái Đất, sự thay đổi về nhiệt độ, ánh sáng và cảnh quan của bốn mùa cũng đem đến nhiều thông tin thú vị về khí hậu của hành tinh Đỏ.
Sao Hỏa cách đây bao xa?
Sao Hỏa là hành tinh thứ tư tính từ Mặt Trời và là một trong hai hành tinh gần nhất với Trái Đất, cùng với Sao Kim.
Sao Hỏa cách Mặt Trời bao xa?
Quỹ đạo của Sao Hỏa có độ lệch tâm cao, tạo ra sự khác biệt đáng kể giữa khoảng cách xa nhất và gần nhất của nó với Mặt Trời. Ở điểm gần nhất (cận nhật), Sao Hỏa cách Mặt Trời 206,6 triệu km (128,4 triệu dặm). Trong khi ở điểm xa nhất (viễn nhật), khoảng cách tăng lên đến 249,2 triệu km (154,9 triệu dặm).
Khoảng cách trung bình giữa Hành tinh Đỏ và Mặt Trời là khoảng 228 triệu km (142 triệu dặm), tương đương với 1,5 đơn vị thiên văn (AU). Sự thay đổi trong khoảng cách này góp phần vào các biến động về nhiệt độ và khí hậu trên Sao Hỏa, cũng như ảnh hưởng đến thời gian của mỗi mùa.
Sao Hỏa cách Trái Đất bao xa?
Khoảng cách giữa Sao Hỏa và Trái Đất luôn thay đổi do quỹ đạo hình elip của cả hai hành tinh. Tại điểm xa nhất (đối đỉnh), khoảng cách có thể lên tới 401 triệu km (249 triệu dặm). Ngược lại, tại điểm gần nhất (xung đối), hai hành tinh cách nhau tối thiểu 54,6 triệu km (33,9 triệu dặm), mặc dù khoảng cách gần như vậy chưa từng được ghi nhận trong lịch sử.
Lần tiếp cận gần nhất trong vòng 60.000 năm qua xảy ra vào năm 2003, khi Sao Hỏa và Trái Đất chỉ cách nhau 55,7 triệu km (34,6 triệu dặm). Sự thay đổi liên tục này ảnh hưởng đến các sứ mệnh thám hiểm và quá trình di chuyển giữa hai hành tinh.
Mất bao lâu để đến Sao Hỏa?
Thời gian để đến Sao Hỏa phụ thuộc vào thời điểm phóng. Thời điểm lý tưởng để phóng tàu vũ trụ là khoảng ba tháng trước khi Sao Hỏa tiến gần nhất đến Trái Đất, một sự kiện xảy ra hai năm một lần quanh thời điểm đối đỉnh. Theo NASA, một chuyến đi trung bình tới Sao Hỏa mất khoảng chín tháng.
Hai sứ mệnh nhanh nhất, Mariner 6 (năm tháng) và Mariner 7 (bốn tháng), chỉ bay ngang qua Sao Hỏa, nên không cần phải giảm tốc độ như các tàu quỹ đạo hoặc tàu thám hiểm. Trong khi đó, sứ mệnh Perseverance mới nhất, đã hạ cánh thành công lên bề mặt Sao Hỏa sau khoảng bảy tháng di chuyển.
Sao Hỏa có bao nhiêu vệ tinh?
Sao Hỏa có hai vệ tinh: Phobos và Deimos. Cả hai đều được nhà thiên văn học người Mỹ Asaph Hall phát hiện vào năm 1877. Đây là hai trong số những vệ tinh nhỏ nhất của Hệ Mặt Trời, với Phobos có đường kính lớn hơn Deimos. Tuy nhiên, ngay cả Phobos cũng nhỏ hơn Mặt Trăng của Trái Đất hơn 100 lần.
Giống như Mặt Trăng của Trái Đất, Phobos và Deimos bị khóa thủy triều với Sao Hỏa, nên luôn chỉ cho thấy một mặt về phía hành tinh chủ. Điều này tạo nên sự tương tác đặc biệt giữa Sao Hỏa và các mặt trăng của nó, giúp các nhà khoa học nghiên cứu đặc điểm quỹ đạo và cấu trúc của chúng.
Các sự kiện Sao Hỏa sắp tới
Ngày 2 tháng 6: Sao Hỏa gần Mặt Trăng
- Thời gian tiếp cận gần: 22:04 GMT (6:04 chiều EDT)
- Khoảng cách tiếp cận gần: 2°10′
- Thời gian giao nhau: 23:37 GMT (7:37 tối EDT)
Vào ngày này, Mặt Trăng và Sao Hỏa (được chiếu sáng 21%, mag 1.1) gặp nhau trong chòm sao Song Ngư. Sao Hỏa sẽ mọc hai giờ trước khi mặt trời lên, có thể quan sát bằng mắt thường.
Ngày 1 tháng 7: Sao Hỏa gần Mặt Trăng
- Thời gian tiếp cận gần: 16:19 GMT (12:19 chiều EDT)
- Khoảng cách tiếp cận gần: 3°50′
- Thời gian giao nhau: 18:27 GMT (2:27 chiều EDT)
Vào ngày này, Mặt Trăng và Sao Hỏa (chiếu sáng 24%, mag 1.0) gặp nhau trong chòm sao Bạch Dương. Sao Hỏa mọc lên ba giờ trước bình minh.
Ngày 15 tháng 7: Sao Hỏa-Sao Thiên Vương
Lúc 09:22 GMT (5:22 sáng ET), Sao Hỏa (mag 0,9) tiến rất gần Sao Thiên Vương (mag 5,8) trong chòm sao Kim Ngưu. Từ Bắc bán cầu, cả hai hành tinh có thể thấy rõ ở đường chân trời phía đông. Người xem cần dùng ống nhòm để quan sát Sao Thiên Vương.
Ngày 30 tháng 7: Sao Hỏa gần Mặt Trăng
- Thời gian tiếp cận gần: 09:01 GMT (5:01 sáng EDT)
- Khoảng cách tiếp cận gần: 4°55′
- Thời gian giao nhau: 10:30 GMT (6:30 sáng EDT)
Mặt Trăng và Sao Hỏa (chiếu sáng 26%, mag 0,9) sẽ gặp nhau trong chòm sao Kim Ngưu. Hành tinh mọc sau nửa đêm và có thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Ngày 14 tháng 8: Sao Hỏa-Sao Mộc
Lúc 14:45 GMT (10:45 sáng ET), Sao Hỏa (mag 0,8) chỉ vượt qua Sao Mộc (mag -2,2) với khoảng cách 0°18′. Sự kiện có thể quan sát dễ dàng.
Ngày 28 tháng 8: Sao Hỏa gần Mặt Trăng
- Thời gian tiếp cận gần: 00:00 GMT (27 tháng 8, 8:00 tối EDT)
- Khoảng cách tiếp cận gần: 5°16′
Mặt Trăng và Sao Hỏa (chiếu sáng 30%, mag 0,8) gặp nhau trong chòm sao Kim Ngưu.
Các nhiệm vụ khám phá Sao Hỏa
Là hàng xóm gần Trái Đất, Sao Hỏa đã thu hút khoảng 50 sứ mệnh không gian kể từ năm 1960, nhưng chỉ khoảng một nửa trong số đó thành công. Dưới đây là một số nhiệm vụ quan trọng nhất:
- Mariner 9: Tàu của NASA đi vào quỹ đạo Sao Hỏa năm 1971, trở thành tàu vũ trụ đầu tiên quay quanh một hành tinh khác. Nó đã lập bản đồ 85% bề mặt Sao Hỏa và gửi hơn 7.000 hình ảnh.
- Mars 2: Tàu vũ trụ của Liên Xô, phóng cùng năm với Mariner 9, là vật thể nhân tạo đầu tiên chạm tới Sao Hỏa. Do tốc độ tiếp cận quá cao, tàu đâm vào bề mặt hành tinh.
- Viking 1: Tàu của NASA hạ cánh thành công vào năm 1976, gửi về hơn 57.000 hình ảnh trong thời gian hoạt động từ 1976 đến 1982.
-
- Sojourner: Phần của sứ mệnh Pathfinder, tàu thăm dò của NASA đã hoạt động 83 sol trên Sao Hỏa vào năm 1997, thực hiện nhiều phép đo và chụp ảnh.
- Spirit & Opportunity: Hai tàu tự hành của NASA đã đến Sao Hỏa năm 2004. Ban đầu dự kiến hoạt động 90 ngày, Spirit hoạt động đến năm 2010, còn Opportunity ngừng hoạt động năm 2018.
- Curiosity: Tàu thăm dò của NASA đã đến miệng núi lửa Gale năm 2012, điều tra khí hậu, địa chất và tìm thấy dấu hiệu sự sống vi sinh vật.
- Tianwen-1 & Zhurong: Năm 2021, Trung Quốc hạ cánh tàu Zhurong lên Sao Hỏa, tàu không phải của NASA đầu tiên hoạt động trên hành tinh này.
- Perseverance & Ingenuity: Năm 2021, Perseverance đáp xuống Sao Hỏa, mang theo trực thăng Ingenuity, thực hiện chuyến bay có điều khiển đầu tiên trên hành tinh khác.
Những sự thật thú vị về Sao Hỏa
- Ngọn núi lửa lớn nhất: Olympus Mons, ngọn núi lửa lớn nhất trong Hệ Mặt Trời, cao tới 21 km, hơn đỉnh Everest khoảng 2,5 lần.
- Phobos tiến gần hơn: Mặt trăng lớn của Sao Hỏa, Phobos, tiến gần đến hành tinh này với tốc độ 2 cm mỗi năm. Trong 50 triệu năm tới, Phobos sẽ va chạm với Sao Hỏa hoặc tan rã để tạo thành một vòng tròn quanh nó.
- Quá khứ giống Trái Đất: Hàng tỷ năm trước, Sao Hỏa từng có bề mặt chủ yếu được bao phủ bởi nước lỏng và có thể có dạng sống nguyên thủy trong đại dương. Tuy nhiên, do mất phần lớn khí quyển, hành tinh này khô cạn.
- Hiểu nhầm về kênh rạch: Vào cuối thế kỷ 19, các nhà thiên văn học tin rằng những kênh rạch trên Sao Hỏa là hệ thống tưới tiêu của một nền văn minh ngoài hành tinh. Thực tế, chúng chỉ là ảo ảnh quang học.
Các câu hỏi thường gặp về Sao Hỏa
Lực hấp dẫn trên Sao Hỏa như thế nào?
Trọng lực trên Sao Hỏa thấp hơn 62% so với Trái Đất. Một người nặng 80 kg (176 lbs) trên Trái Đất sẽ chỉ nặng 30 kg (66 lbs) trên Sao Hỏa. Dù điều này giúp di chuyển dễ dàng hơn, trọng lực thấp có thể gây suy thoái cơ và loãng xương cho người định cư.
Sao Hỏa có màu gì?
Bề mặt chủ yếu có màu đỏ do sự phổ biến của oxit sắt (rỉ sét). Các màu khác bao gồm vàng, nâu và nâu đỏ.
Nhiệt độ trên Sao Hỏa như thế nào?
Sao Hỏa rất lạnh, với nhiệt độ trung bình khoảng -62 °C (-81 °F). Theo nhà khoa học Michael Mischna của NASA, vì không khí mỏng và ít hơi nước, -70 °C (-100 °F) trên Sao Hỏa sẽ có cảm giác như -34 °C (-30 °F) trên Trái Đất.
Có bao nhiêu máy thám hiểm trên Sao Hỏa?
Tính đến tháng 10 năm 2021, có sáu máy thám hiểm trên Sao Hỏa: năm của NASA (Sojourner, Spirit, Opportunity, Curiosity, Perseverance) và một của Trung Quốc (Zhurong).
Hành trình khám phá Sao Hỏa chỉ vừa bắt đầu, nhưng đã mở ra những viễn cảnh mới về sự sống và khả năng chinh phục không gian của con người. Với các sứ mệnh không ngừng được phát triển, chúng ta ngày càng tiến gần hơn đến việc giải mã những bí ẩn của Hành tinh Đỏ. Hãy tiếp tục theo dõi thienvanhoc.edu.vn để cập nhật những thông tin mới nhất và đầy thú vị về vũ trụ, thám hiểm không gian, và hành trình chinh phục các vì sao!
