Mỗi khi mùa hè đến, bầu trời đêm lại được trang hoàng bởi những ánh sáng lấp lánh đặc biệt từ các ngôi sao. Trong số đó, “Tam Giác Mùa Hè” là một trong những cấu trúc thiên văn nổi bật nhất, thu hút ánh nhìn của cả những người yêu thiên văn lẫn những người mới tìm hiểu về bầu trời.
Ba ngôi sao sáng nhất trong tam giác này – Vega, Deneb, và Altair – không chỉ là dấu hiệu nhận biết của mùa hè mà còn mang ý nghĩa khoa học sâu sắc. Hãy cùng thienvanhoc.edu.vn đi sâu vào việc tìm hiểu về Tam Giác Mùa Hè, từ đặc điểm, vị trí, cho đến những bí ẩn mà nó mang lại.
Chòm sao Tam Giác Mùa Hè
Tam Giác Mùa Hè là một trong những hình sao nổi tiếng nhất trên bầu trời. Đây là một mẫu sao nổi bật có thể thuộc về một chòm sao duy nhất (như Bắc Đẩu, một phần của chòm sao Đại Hùng) hoặc trải rộng trên nhiều chòm sao. Tam Giác Mùa Hè được hình thành bởi các ngôi sao từ ba chòm sao khác nhau: Lyra, Cygnus, và Aquila.
Chòm sao Tam Giác Mùa Hè bao gồm:
- Vega (α Lyrae, HIP 91262) ở Lyra (Thiên Cầm)
- Deneb (α Cygni, HIP 102098) ở Cygnus (Thiên Nga)
- Altair (α Aquilae, HIP 97649) ở Aquila (Đại Bàng)
Theo Sky & Telescope, lần đề cập “chính thức” sớm nhất về Tam Giác Mùa Hè có từ năm 1839. Tên gọi của khoảnh sao này đã trở nên phổ biến vào những năm 1950 nhờ nhà thiên văn học người Anh Sir Patrick Moore và tác giả người Mỹ H.A. Rey. Ngoài ra, nó còn được gọi là tam giác dẫn đường vì các nhà hàng hải quân sự đã sử dụng nó để định hướng trước khi GPS và các thiết bị dẫn đường khác được phát minh.
Cách xem chòm sao Tam Giác Mùa Hè
Kích thước lớn của Tam Giác Mùa Hè làm cho nó trở nên dễ nhận biết. Một khi bạn nắm bắt được quy mô của mẫu hình sao này, bạn sẽ dễ dàng xác định được nó.
Bước 1: Tìm Vega
Vào bất kỳ đêm mùa hè nào ở Bắc bán cầu, hãy nhìn về phía đông để tìm Vega, một ngôi sao màu trắng xanh (mag 0,03). Đây là ngôi sao sáng nhất trong Lyra và Tam Giác Mùa Hè, cũng là ngôi sao sáng thứ ba ở Bắc bán cầu (sau Sirius và Arcturus). Vega sáng đến mức bạn có thể nhìn thấy nó ngay cả từ các thành phố bị ô nhiễm ánh sáng.
Bước 2: Tìm Deneb
Từ Vega, nhìn xuống bên trái khoảng 24 độ để thấy Deneb (mag 1.25) trong chòm sao Cygnus. Để đo khoảng cách mà không cần dụng cụ đặc biệt, hãy duỗi tay ra và tạo thành nắm đấm. Một bàn tay nắm chặt đo khoảng 10 độ.
Bước 3: Tìm Altair
Ở phía dưới bên phải của Vega là Altair (mag 0.77), ngôi sao sáng nhất trong chòm sao Aquila. Khoảng cách giữa Vega và Altair là 34 độ (hơn ba lần khoảng cách từ Vega đến Deneb).
Khi nào chúng ta có thể nhìn thấy Tam Giác Mùa Hè?
Tam Giác Mùa Hè có thể được nhìn thấy vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, nhưng nó xuất hiện rõ nhất trên bầu trời vào mùa hè ở Bắc bán cầu. Từ tháng 6, ba ngôi sao sáng (Vega, Deneb, và Altair) xuất hiện ở phía đông và di chuyển trên bầu trời suốt đêm.
Vào cuối mùa thu và mùa đông ở Bắc bán cầu, vị trí của Vega, Deneb và Altair thay đổi. Chúng bắt đầu xuất hiện cao trên bầu trời phía tây, trong khi Altair nằm thấp hơn ở phía nam và xuất hiện vào khoảng 22:00 giờ địa phương. Vào mùa xuân, Tam Giác Mùa Hè lại xuất hiện ở phía đông, nhưng vào buổi sáng sớm.
Sao Tam Giác Mùa Hè và chòm sao của chúng
Vega (chòm sao Thiên cầm)
Bạn có thể thấy bốn ngôi sao mờ hơn tạo thành một hình bình hành nhỏ ngay bên dưới Vega không? Hình dạng này là thân của cây đàn hạc trong chòm sao Lyra. Vega đánh dấu phần trên cổ của nhạc cụ này.
Độ lớn hay độ sáng thị giác của Vega là điểm tham chiếu bằng 0 cho thang đo độ sáng của các ngôi sao. Các vật thể sáng hơn Vega có giá trị nhỏ hơn 0 và ngược lại. Ví dụ, Antares, ngôi sao sáng màu đỏ nằm trên đường chân trời phía nam ở chòm sao Scorpius, có giá trị khoảng 1,0, khiến nó mờ hơn 2,5 lần so với Vega (đây là thang đo logarit).
Deneb (Chòm sao Thiên Nga)
Ngôi sao sáng Deneb đánh dấu cái đuôi của chòm sao Cygnus (Thiên Nga). Một ngôi sao mờ hơn, cách Deneb khoảng hai nắm tay (22°) về phía bên phải, là Albireo. Albireo là một ngôi sao đôi nổi tiếng, với hai thành phần có màu sắc tương phản rõ rệt: Một ngôi sao vàng và một ngôi sao xanh lam, đánh dấu đầu của thiên nga.
Nếu bạn ở một vị trí tối và quan sát kỹ, bạn có thể thấy Dải Ngân Hà chạy xuyên qua chòm sao Cygnus, như thể con thiên nga đang hạ cánh để bơi trên dòng sông thiên đường. Cảnh tượng này tạo nên một khung cảnh thiên văn tuyệt đẹp và kỳ diệu.
Altair (Chòm sao Đại bàng)
Góc cực nam của tam giác mùa hè được đánh dấu bởi Altair, ngôi sao sáng nhất trong chòm sao Aquila (Đại Bàng). Chỉ cách Trái Đất 16,8 năm ánh sáng, Altair là một trong những ngôi sao gần nhất và sáng nhất mà chúng ta có thể quan sát.
Do khoảng cách gần, bề mặt của Altair đã được chụp ảnh chi tiết. Altair nổi bật bởi tốc độ quay nhanh, quay nhanh hơn Mặt Trời của chúng ta 100 lần. Điều này khiến ngôi sao bị dẹt do lực ly tâm mạnh mẽ, tạo ra một hình dạng không đồng đều và khác biệt so với các ngôi sao khác.
Các vật thể sâu trong Tam Giác Mùa Hè
Hãy cầm ống nhòm của bạn và quan sát khoảng giữa Vega và Altair để tìm một nhóm sao nhỏ được gọi là Coathanger. Nó bao gồm một dải sao tạo thành từ sáu ngôi sao thẳng hàng và một cái móc gồm bốn ngôi sao. (Gợi ý: Đối với những người quan sát ở Bắc Mỹ, cái móc hướng xuống bên phải.) Các tên gọi khác của nó bao gồm Cụm Brocchi, Cụm Al Sufi và Collinder 399.
Trong chòm sao Sagitta, gần ngôi sao sáng Altair, có một cụm sao hình cầu tên là Messier 71, còn gọi là cụm Thiên Thần. Dưới bầu trời tối, ống nhòm sẽ hiển thị nó như một ngôi sao mờ. Trong kính viễn vọng, nó sẽ giống như những hạt đường rắc trên nền nhung đen.
Một trong những điểm nổi bật của Vulpecula là tinh vân hành tinh ngoạn mục được gọi là Tinh vân Quả tạ hay còn được gọi là Tinh vân Lõi táo, Messier 27, NGC 6853. Từ một vị trí tối, hãy nhắm kính viễn vọng của bạn 3° về phía bắc – tây bắc của đầu mũi tên trong chòm Sagitta và tìm kiếm một đám mây khí nhỏ, phát sáng mờ nhạt giống như lõi táo.
Như vậy, Tam Giác Mùa Hè không chỉ là một hiện tượng thiên văn đẹp mắt mà còn là một phần quan trọng trong việc nghiên cứu và hiểu biết về vũ trụ của chúng ta. Bài viết trên Thienvanhoc.edu.vn đã cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về Tam Giác Mùa Hè, từ các ngôi sao thành phần đến ảnh hưởng văn hóa và khoa học của chúng.
Chúng tôi khuyến khích bạn tiếp tục theo dõi và khám phá thêm nhiều chủ đề thiên văn học khác trên website để mở rộng kiến thức và thêm yêu quý trời sao. Cùng chúng tôi khám phá thêm những bí mật của bầu trời đêm và vẻ đẹp của vũ trụ rộng lớn!
