Chào mừng bạn đến với thienvanhoc.edu.vn, nơi chúng ta khám phá những bí ẩn vô tận của vũ trụ. Trong bài viết hôm nay, chúng ta sẽ đi sâu vào thế giới huyền bí của các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời, hay còn gọi là ngoại hành tinh.
Những hành tinh xa xôi này không chỉ là đối tượng của những câu chuyện khoa học viễn tưởng mà còn là trọng tâm của nhiều nghiên cứu khoa học thiên văn, mở ra cánh cửa hiểu biết mới về cấu trúc và sự đa dạng của vũ trụ. Hãy cùng chúng tôi khám phá những điều kỳ thú mà các ngoại hành tinh mang lại và những ảnh hưởng của chúng đối với lý thuyết về sự sống trong vũ trụ.
Khám phá ngoại hành tinh là gì?
Ngoại hành tinh, hay còn gọi là hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời, là những hành tinh nằm ngoài Hệ Mặt Trời của chúng ta. Việc phát hiện ngoại hành tinh đầu tiên diễn ra vào đầu những năm 1990, quay quanh một ngôi sao neutron với tên ban đầu là PSR B1257+12, sau này được đổi tên thành Lich.
Kể từ phát hiện ra 51 Pegasi, ngoại hành tinh đầu tiên quay quanh một ngôi sao giống như Mặt Trời, các nhà thiên văn học cũng đã khám phá ra hàng nghìn ngoại hành tinh khác. Phát hiện này được thực hiện nhờ quan sát sự chao đảo của ngôi sao, được cho là do ảnh hưởng hấp dẫn của một hành tinh quay quanh nó. Hành tinh này, được gọi không chính thức là Bellerophon, cho thấy ngay cả một vật thể lớn như Sao Mộc cũng có thể gây ra sự chao đảo cho ngôi sao mà nó quay quanh do khối lượng lớn của nó.
Các ngoại hành tinh phát hiện được thường có kích thước tương đương hoặc lớn hơn Sao Mộc, và đa số là những hành tinh khí khổng lồ, có nghĩa là chúng không có khả năng hỗ trợ sự sống. Nhiều trong số các ngoại hành tinh này có quỹ đạo rất gần với ngôi sao của chúng về di chuyển với tốc độ cao. Mặc dù có một vài trường hợp ngoại lệ, phần lớn các hành tinh này được tìm thấy xung quanh những ngôi sao kém nổi bật, một số trong đó quá mờ để có thể quan sát được bằng mắt thường khi nhìn lên bầu trời đêm.
Tìm kiếm sự sống trên các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời
Khám phá các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời làm tăng hy vọng rằng chúng ta không đơn độc trong vũ trụ. Tuy nhiên, việc tiếp cận những hành tinh này là một thách thức lớn, trừ khi chúng ta có thể phát triển công nghệ như lỗ sâu để đi xuyên không gian. Để có khả năng hỗ trợ sự sống, những hành tinh này cần phải nằm trong khu vực được gọi là vùng Goldilocks – không quá nóng và không quá lạnh để sự sống có thể tồn tại.
Một trong những phát hiện thú vị là hành tinh HD 209458 b, được phát hiện đang rò rỉ khí oxy. Tuy nhiên, vị trí gần với ngôi sao của nó có thể làm giảm khả năng hỗ trợ sự sống. Công cuộc tìm kiếm hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống đã được NASA mở rộng qua nhiều sứ mệnh.
Tàu thăm dò không gian Kepler được phóng lên năm 2006 với mục đích quét các ngôi sao để tìm các hành tinh cỡ Trái Đất. Tiếp theo, dự án “Sứ mệnh giao thoa không gian” dự kiến đo khoảng cách của các ngôi sao chính xác hơn nhưng đã bị hủy bỏ sau nhiều lần trì hoãn.
Khác với các sứ mệnh bị hủy bỏ, TESS (Vệ tinh khảo sát ngoại hành tinh chuyển tiếp) đã được phóng vào tháng 3 năm 2018 để khảo sát các ngôi sao sáng nhất và tìm kiếm các hành tinh chuyển tiếp. TESS không giới hạn trong một khu vực nhỏ như Kepler mà quan sát toàn bộ Thiên hà, với kỳ vọng hoạt động trong hai năm.
Dự án PLATO của cơ quan Vũ trụ Châu Âu (ESA), dự kiến hoàn thành vào năm 2024, sẽ tập trung vào việc tìm kiếm các hành tinh cỡ Trái Đất nằm trong vùng Goldilocks có khả năng chứa đựng sự sống. Một trong những ứng viên tiềm năng cho việc có sự sống là Kepler 22b, một hành tinh lớn hơn Trái Đất một chút và nằm trong vùng Goldilocks của ngôi sao của nó.
Kích thước đa dạng của các ngoại hành tinh
Các ngoại hành tinh, hay còn gọi là các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời, đa dạng về kích thước không kém các hành tinh trong Hệ Mặt Trời của chúng ta. Chúng có thể nhỏ như Sao Thủy, có kích thước tương đương Trái Đất, hoặc thậm chí là các hành tinh lùn như Ceres. Đồng thời, ngoại hành tinh cũng bao gồm các hành tinh khí khổng lồ lớn như Sao Mộc.
Ngoại hành tinh lớn nhất được phát hiện
Trong số các ngoại hành tinh đã được khám phá, GQ Lupi b trong chòm sao Lupus là một trong những hành tinh lớn nhất. Hành tinh này có bán kính gấp ba lần Sao Mộc và quay quanh ngôi sao của nó với khoảng cách khoảng 100 lần so với khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời. Do vị trí quá xa ngôi sao chủ, nó không đủ nhiệt độ cần thiết để hỗ trợ sự sống.
Ngoại hành tinh nhỏ nhất được phát hiện
Đối lập với GQ Lupi b, Kepler-37b là ngoại hành tinh nhỏ nhất được biết đến. Hành tinh này chỉ bằng một phần ba kích thước của Trái Đất và quay quanh ngôi sao của nó rất gần, khiến nhiệt độ trên bề mặt của nó quá cao để có thể tồn tại sự sống. Sự phát hiện của Kepler-37b được coi là một thành tựu lớn vì kích thước nhỏ của nó, và nó hoàn thành một vòng quay quanh ngôi sao của nó trong chỉ 13,4 ngày.
Những khám phá này chỉ ra sự phong phú và đa dạng của các ngoại hành tinh trong vũ trụ, từ những hành tinh khổng lồ đến những hành tinh nhỏ bé, mở ra nhiều khả năng nghiên cứu và khám phá mới trong tương lai.
Phát hiện ngoại hành tinh gần Trái Đất nhất
Vào ngày 24 tháng 8 năm 2016, nhóm nghiên cứu tại đài thiên văn thuộc tổ chức vũ trụ Châu Âu ở Chile đã công bố phát hiện một hành tinh quay quanh Proxima Centauri, ngôi sao nằm trong chòm sao Nhân Mã.
Phát hiện này là kết quả của mười sáu năm nghiên cứu và thu thập dữ liệu cần thiết để công khai thông tin này. Proxima Centauri là một ngôi sao lùn đỏ mờ, thuộc hệ thống sao Alpha Centauri và không thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Ngôi sao này được phát hiện lần đầu vào năm 1915. Hành tinh quanh Proxima Centauri được cho là nằm trong vùng Goldilocks, có nghĩa là nó có khả năng tồn tại sự sống do nhiệt độ không quá nóng hay quá lạnh.
Hành tinh này hoàn thành một vòng quỹ đạo xung quanh ngôi sao chủ chỉ trong 11 ngày. Với tuổi thọ dự kiến kéo dài hàng nghìn tỷ năm của ngôi sao, nếu có thể đến được hành tinh này, chúng ta sẽ không phải lo tìm kiếm hành tinh khác để di cư trong tương lai gần, mặc dù sự ổn định môi trường còn phụ thuộc vào các yếu tố thiên văn khác trong hệ.
Hành tinh tiếp theo gần Trái Đất nhất là Alpha Centauri Bb, quay quanh một ngôi sao cỡ trung trong hệ Alpha Centauri và là ngôi sao gần thứ hai sau Proxima Centauri. Nếu con người có thể di chuyển với tốc độ ánh sáng, chúng ta sẽ mất khoảng 4,4 năm để đến đó.
Quy tắc đặt tên cho các ngoại hành tinh
Ngoại hành tinh, hay còn gọi là các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời, thường được đặt tên theo ngôi sao mà chúng quay quanh. Ví dụ, ngoại hành tinh đầu tiên được phát hiện là 51 Pegasi b, nằm quanh ngôi sao 51 Pegasi trong chòm sao Pegasus. Hành tinh này ban đầu được gọi một cách không chính thức là Bellerophon, nhân vật anh hùng trong thần thoại Hy Lạp, người đã thuần phục Pegasus, con ngựa có cánh.
Các ngoại hành tinh khác được phát hiện bởi các sứ mệnh khác nhau như Kepler, WASP, và OGLE, mỗi cái có phương pháp quan sát và mục tiêu riêng. Ví dụ, tàu thăm dò không gian Kepler của NASA được phóng vào năm 2009 để quan sát một khu vực nhỏ trên bầu trời trong chòm sao Cygnus, và từ đó đã phát hiện hơn một nghìn hành tinh trong 440 Hệ Mặt Trời.
Các hành tinh thường được gọi bằng tên của ngôi sao chủ của chúng, theo sau là một chữ cái như b, c, d, để chỉ thứ tự phát hiện. Chữ “a” thường không được dùng để chỉ hành tinh vì nó được dành riêng cho ngôi sao chính trong hệ thống.
Vào năm 2015, Tổ chức Thiên văn Quốc tế (IAU) đã tổ chức một cuộc thi công khai để đặt tên cho một số ngôi sao và hành tinh. Các cái tên được chọn thường liên quan đến các vị thần thần thoại cổ đại hoặc những nhà khoa học nổi tiếng, phản ánh cả một nỗ lực để kết nối phát hiện khoa học với văn hóa và lịch sử nhân loại.
Khám phá những sự thật về ngoại hành tinh
- Ngoại hành tinh, còn được gọi là exoplanet, là thuật ngữ chỉ những hành tinh quay quanh các ngôi sao khác ngoài Mặt Trời của chúng ta. Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra ngoại hành tinh đầu tiên quay quanh một sao xung tên là Lich, nằm trong chòm sao Xử Nữ.
- Ngoại hành tinh gần nhất với chúng ta là quanh ngôi sao Proxima Centauri, ngôi sao gần Mặt Trời nhất. Việc du hành đến đó với tốc độ ánh sáng mất hơn bốn năm, nhưng công nghệ hiện tại chưa thể thực hiện được hành trình này. Cũng có thông tin về một ngoại hành tinh được cho là quay quanh một ngôi sao trong thiên hà Andromeda.
- Các khám phá về ngoại hành tinh không chỉ làm tăng khả năng tồn tại của sự sống ngoài Trái Đất mà còn mở ra khả năng chúng ta không đơn độc trong vũ trụ. Các hành tinh nằm trong vùng Goldilocks, không quá nóng và không quá lạnh, được xem là có khả năng hỗ trợ sự sống.
- Hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời xa nhất từng được phát hiện thuộc về thiên hà Andromeda, không phải Dải Ngân hà của chúng ta. Trong khi đó, hành tinh đầu tiên được phát hiện quay quanh một ngôi sao giống Mặt Trời là 51 Peg b, biệt danh là Bellerophon, sau này được IAU đổi tên thành Dimidium. Nó là một hành tinh khí khổng lồ và quá gần ngôi sao của mình để có thể tồn tại sự sống.
- Tính đến tháng 5 năm 2018, theo Exoplanets.org, đã có 2950 hành tinh được xác nhận và 2337 hành tinh khác chưa được xác nhận. Con số này luôn thay đổi vì các phát hiện mới liên tục được thực hiện. Tất cả hình ảnh của các hành tinh đều dựa trên ấn tượng nghệ thuật, chưa có hình ảnh thực tế về bề mặt của chúng.
Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết của chúng tôi về các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời tại thienvanhoc.edu.vn. Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đã có được cái nhìn sâu sắc hơn về những thế giới xa xôi nằm ngoài ranh giới của Hệ Mặt Trời chúng ta. Ngoại hành tinh không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết về vũ trụ mà còn thách thức chúng ta suy nghĩ về khả năng và điều kiện cần thiết cho sự sống ngoài Trái Đất.
Hãy tiếp tục theo dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều bài viết hấp dẫn và thông tin mới nhất về khoa học thiên văn, và đừng quên chia sẻ bài viết này để mở rộng kiến thức tới bạn bè và những người yêu thích khoa học không gian. Đến lúc chia tay rồi, nhưng hành trình khám phá vũ trụ của chúng ta vẫn còn rất dài và đầy hứa hẹn!
